غار کرفتو
غار کـرفـتـو در سـیـنه یک رشـتـه کـوه آهـکـی در شـمال دره ای عـمـیـق قـرار گـرفـته است اثرها مـتعـددی از پـناگاهـها و دخـمـه ها و حـفـره ها یـی دیـده مـی شـونـد که در کـنار غار اصـلـی قـرار دارااست مـوقـعـیـت غار به گـونه ای است که به طـور کـلـی بادگـیـر نـیـسـت و در زمـسـتان دامـنـه جـنـوبـی را نـمـی پـوشـانـد در حـالـی که 500 مـتـر دورتـر و در جـنـوب شـرقـی غار بادگـیـر بـوده و بـرف آن را مـی پـوشـانـد , در سـویـی دیگـر دره کـوه دیگـری وجـود داراست که به عـلـت شـکـل طـبـیعـی آن مـردمان اطـراف به آن سـه دخـتـران می گـویـنـد .
در زمـسـتانها و هـنگام سـرما داخل غار گـرم و در تابـسـتان به نظر کـوران باد غار خـنک می باشـد , دو چـشـمه آب در زیـر تـقابهای پـایـیـن غار وجـود دارااست که سـالـیان دراز مـردم از آن بهـره مـنـد گـردیـده انـد . غار کـرفـتـو در دوران ـ مـزوزوئـیـک ـ زیـر آب بـوده و در اوآخـر هـمـیـن عصر ارتـفاعات کـرفـتـو از آب بـیـرون آمـده است ایـن غار آهـکـی است و در عصر های مخـتـلـف انـسـان در آن سکـونـت کـرده و به هـمـیـن دلـیـل تـغـیـیـر حالـت داده است در داخـل غار هـنوز هـم آب وجـود داراست و بـرای دیـدن بعـضـی از جاهای مخـتـلـف آن بایـد از قایـقـهای کـوچک اسـتـفاده کـرد وجـود تصاویـر واشکال نـقـاشـی شـده داخـل غار از جـمله دیـدنـی های مـوجـود در ایـن اثـر باسـتانـی می باشـد که هـر بـیـنـنـده ای را به خـود جـلـب می کـنـد .
کتیبه‌ای یونانی بر سردر یکی اتاق‌های طبقهٔ سوم این غار موجود هست که از این غار تحت عنوان محل عبادت هراکلس اسم برده‌است . در معماری این غار علاوه بر تولید اتاقها و راهروهای عبوری , تلاش شده تا اتاقها با نیز دارای ارتباط باشند . نورگیرهایی در سوی خارج تعبیه شده‌اند و بر دیوارهای غار در برخی از اتاقها نقوشی به صورت تجریدی از حیوان‌ها , بشر و گیاه حجاری شده است .
غار کرفتو از غارهای آهکی و ارگانیک است که در ادوار متفاوت تغییرات و دگرگونی‌های اکثر و دخل و تصرفات مضاعف در آن به‌وجود آمده‌است . فعلا ارتفاع غار حدود ۷۵۰ متر است و راههای فرعی زیادی از آن منشعب میگردد . غار چهار طبقه داراست و حجاران هنرمند , به زیبایی فضاهایی را در مدخلهای غار تراشیده و اتاقها , راهرو و دالانهای زیادی را به‌وجود آورده‌اند .
غار کرفتو بین غارهای دست نماید از آوازه خاصی برخوردار‌است و این آوازه بی برهان نیست چون این غار از نگاه بافت ساختمانی بی سابقه است . طول دهانه محل ورود غار ( دهانه محل ورود فعلی ) از سرِ تپه حدود 20 الی 25 متر بوده که در قبل راهی نسبتا مشقت بار و مشقت بار در کمر کوه و صخره بیرونی , جهت دهی بازدیدکنندگان به درون غار را به عهده داشت , به صورتی که با قرار دادن یکسری سنگ چین و استعمال از پله های چوبی هوا داران می توانستند با دشواری به باطن منش یابند .
این غار در سال ۱۳۷۹ گمانه‌زنی شد و با بررسی‌های باستان‌شناختی در محوطهٔ خارج و درون غار اثراتی از دورانهای متعدد به دست آمد . کشف تراشه‌های سنگی در طبقهٔ چهارم و محوطهٔ خارج غار قادر است نشانه‌ای از استفادهٔ بشر در دوران پیش از مورخ از این غار باشد . همینطور نمونهٔ سفال‌ها و اشیای به دست آمده , ادامهٔ سکونت آدم را در حین دوران تاریخی اشکانی و ساسانی و دوران اسلامی یعنی سده‌های ششم تا هشتم هجری را مسجل می‌سازد . اقداماتی در زمان سال‌های ۱۳۷۸ و ۱۳۷۹ صورت گرفته که مشتمل بر سامان‌دهی محوطهٔ خارج غار , پلکان بندی , سکوهای استراحت , پارکینگ , سرایداری , سرویس‌های بهداشتی و برق‌کشی غار است .
معماری غار
در نصیب جلویی غار , چهار طبقه معماری صخره ای و دست نماید ساخت شده که در هر طبقه علاوه بر تولید اتاق های تو در تو با پنجره ها و نورگیرهایی به فضای بیرونی و درگاهی های ذی‌ربط درست شده گردیده اند . دالان ها و راهروهای عبوری به مراد رابطه به طبقات , پلکان ای تراشیده شده در سنگ و چه بسا تولید جای مطلوب کلون و چفت و بست پنجره ها و درگاهی ها سبب ساز تامین امنیت هر بخش می شده و این قضیه نشان از نوعی معماری توسعه یافته در آن فرصت دارد . اما به دلیل ریزش هایی که در اثر قبل زمان در صخره های بیرونی و پیرامون دهانه محل ورود در گروه معماری صخره ای غار تولید شده , تعداد اتاق ها و راهروهای جانور در همگی طبقات اینک معین نیست و به حیث میرسد گروه معماری صخره ای و دست ساخته غار زیاد گسترده خیس از موقعیت کنونی آن بوده باشد و اثرها این تخریب ها هنوز نیز تماما معین است . روی دیوارهای بعضی از اتاق های غار و راهروهای عبوری آن‌ها نقوشی از جانوران و گیاهان موجود هست . زیباترین بخش معماری غار , طبقه سوم آن است . اعتنا در تراشیدن و کندن اتاق ها , فرم یگانه سقف ها به شیوه کمانی و ساخت درگاهی ها و پلکان های آستانه آن در پنجره ها و نورگیرهای اتاق ها از اهمیت خاصی برخوردار‌است و از نگاه تزئینات جان دار در پنجره ها قابل مقایسه با اثرها مو جود در معماری تپه نوشیجان ملایر از دوران مادهاست .
در نـتـیـجه آزمایـشـات خاک شـناسـی که از غار کـرفـتـو به دسـت آمـده نـشـان می دهـد به عـلت یک رشـته فعالـیـتهای جـزئـی و فعـل و انفعالاتـی که در سـطح غـار به عـمـل آمـده و رسـوباتـی که بر جای مانـده ایـن غـار از هـزاره چهارم پـیـش از مـیلاد عاری از فعالـیـتـهای انـسـانـی گـردیـده است و سـاکـنـیـن آن که گـله دارانـی کـوچ رو بـوده انـد آن مـنطـقه را تـرک کـرده انـد . غار کـرفـتـو به جهـت گـمانه هایـی که در آن حـفـر گـردیـده و بعـضا تا عـمـق 5/5 مـتـر پـایـیـن رفـته است با تـوجـه به لایـه های مـوجـود که تحـتانـی تـریـن آن دارنده تـراشـه های سـنگـی و تـیغـه ای بـوده است یک مسافت هـزار سـاله را نـشـان مـی دهـد و مجدد به اثر ها زیـسـت انـسـانـی مـیـرسـد که دارنده چهاردوره سکـونـتـی است : پـیـش از مورخ , اشکانـی , سـاسـانـی , اسـلامی که ولی عصر سـلـوکی آن چـنـدان مـورد یـقـیـن نیست .
غاری برای الهه یونانی
روی سردر محل ورود یکی‌از اتاق های طبقه سوم کتیبه ای یونانی موجود است که تا حد متعددی صدمه چشم است . دراین کتیبه از الهه هراکلس یاد شده و به همین بهانه بخش اعظمی این غار را محل پرستش الهه یونانی نامگذاری کرده اند . درین کتیبه آمده است : «این منزل هراکلس است , هر که در آن وارد شود در امان است . » وجود این کتیبه باعث شده تا بعضی را عقیده بر این باشد که شاید این غار مدتی به صورت موقت مورد سکونت و استقرار سلوکیان ( جانشینان بعداز اسکندر مقدونی ) قرار گرفته که بعداز فتوحات مهرداد دوم اشکانی در راستای غرب کشور ایران تکان کرده اند .
چه بـسـا که کـتـیـبه مـورد بحـث مـمکـن است در قـرون گـذشـته تولید شـده باشـد که ولی بایـد با مطالعات بـیـشـتـر و آزمایـشـاتـی که از خـود کـتـیـبه به عـمـل می آیـد سـقـم آن عـیان گـردد .
شناسایی بی نقص غیر ممکن
ستون فقرات حساس غار در حدود 750 متر ارتفاع داراست که در این سو لبریز پیچ‌و‌تاب , دهانه ها و دالان های گوناگونی منشعب می شود و به همین علت تا به امروز کسی کار کشته به شناسایی همگی این مسیرها و تنظیم نقشه بی نقص از آن نشده است . مسیر ارگانیک غار در زمان خود دارنده تفاوت های اکثری است , به نحوی که در بعضا مناطق علاوه بر وسعت مختص دالان ها و تالارهای ارگانیک و طول مضاعف سقف آن‌ها , نصیب هایی موجود هست که بایستی به صورت سینه خیز و به دشواری از آن ها گذشت . همین شرایط یگانه سبب شده افسانه ها و ماجرا های بخش اعظمی بین اهل یک محل حوزه وجود داشته باشد و بخش اعظمی از طلسم غار و شیوه تولید آن حرف به دربین آورند . چه بسا این فرمان در متن های نویسندگان محلی استان تاثیر گذارده و به عنوان کردن چنین مطالبی پرداخته اند . غار کرفتو با شماره 330 در فهرست اثر ها ملی جمهوری اسلامی ایران ثبت شده‌است .
